نوین یابان

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

جیر و ویر راه انداختن-داد و فریاد راه انداختن

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

دبنگ-احمق-کودن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

آهوی مانده گرفتن-بی‌انصافی کردن-عاجزکشی کردن

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

مال دنیا

دست و پا کردن-فراهم آوردن

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

پُخت کردن-پختن

پُخ-واژه ی ترکی به معنی مدفوع

دوا خور کردن-عرق خور کردن-مسموم کردن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک

دلقک-شخص مسخره

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

 

اوراق شدن-از هم پاشیدن-از کار افتادن

بد زبان- بد دهن

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

این خاکدان(دنیا)

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

دست باف-بافته با دست
جیب کَن-کسی که کارش اخاذی و تلکه است-کسی که دیگران را می دوشد

چل ستون-شبستان مسجد

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

از دست برآمدن-ممکن و شدنی بودن-از عهده بر آمدن

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

چِخ کردن-راندن سگ

آسمان تا زمین-تفاوت بسیار
از خدا بی‌خبر(ظالم، نابه‌کار)

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد

خوشگلک-با خوشگلی اندک

دکان و دستگاه به هم زدن-سر و سامان یافتن-قدرت و ثروت پیدا کردن

تلق و تولوق-صدای ناهنجار

پیشکار-رییس دارایی شهر یا استان

آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن
پای چوب ایستادن-منتظر آغاز فروش در میدان یا بازار ماندن

دور از شما ب-لانسبت

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن
پادگان-سربازخانه
تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

آش دهن سوزی نبودن(زیاد جالب نبودن، اهمیت زیادی نداشتن)
آس و پاس-در نهایت تهیدستی-بینوا-مفلس
دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن
اتیکت-برچسب-آداب و رسوم-قاعده
از این دنده به آن دنده غلتیدن(از درد یا فکر و خیال نخوابیدن)

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

پشت بام-سقف بیرونی بام

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

 

 

زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن

ادرار کوچک-شاش

ژاکت-کت بافته شده از کاموا

آی زرشک(آی زکی)

جُربزه-قدرت-توانایی

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

با کسی تلیت شب جمعه خوردن-با کسی هم منفعت نبودن

چنبره زدن-حلقه زدن

خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

چریدن-راه افتادن کار و کاسبی

خوش منظره-خوش نما-زیبا

تا گلو زیر بار قرض بودن-قرض بسیار داشتن

تخم چیزی ورافتادن-ریشه کن شدن

چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است

چاخان گفتن-دروغ و گرافه گفتن

بستن-یخ ردن-منجمد شدن-منعقد شدن-سفت شدن-ریختن بیش از اندازه-هدف قرار دادن

الابختکی-اتفاقی-تصادفی

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

 

چقال-مهمل بقال

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

تخم شر-مردم آزار- شرور

خاطر داشتن-به یاد داشتن

آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)

رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن

 

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن

 
دستبرد زدن-دزدیدن-غارت کردن

دوره ی آخرالزمان-روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

از زمین سبز شدن(ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن، به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن)

حُباب-سرپوشی که بر چیزی بگذارند

بازرسی-بررسی و کنترل

زخم و زیلی-خونین و مالین-پر زخم

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

خاطر جمع-مطمئن

دل رحم-مهربان

 

بلا گردان کسی شدن-به جان خریدن بلای کسی

 

تخم نابسمل لا-حرام زاده

خوش مشرب-خوش معاشرت-اهل گفت و گو

 

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

داد و قال-داد و فریاد-قیل و قال

تخسی-شیطنت-شرارت-ناقلایی

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی

به چاک زدن-فرار کردن-جیم شدن

دفتر یادداشت-دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد
حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

 
پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار
ذلیل مرده-ذلیل شده

 
داغ کسی را به دل کسی نهادن-غزیز کسی را کشتن
بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

 

 
چوب پیش کسی گذاشتن-منع کردن کسی از کاری-بازداشتن کسی از انجام کاری

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

آینه‌ی دست-تیغ و خنجر

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

 

 

 

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال
حساب و کتاب-نگا. حساب کتاب
حرف-سخن-گفتار-کلام

 

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

 

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

 

پادرختی-میوه های خراب شده که خود از درخت می افتند

تفنگ بادی-تفنگ ویژه ی بازی کودکان

چش شده ؟-او را چه شده است ؟

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

رفته رفته-کم کم-خرد خرد-یواش یواش

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده
دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

خلاصه نویسی-کوتاه کردن مطلب

خریت-نادانی-حماقت

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

بی چیز-تهی دست-فقیر

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی

 

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند
 

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

بی ریخت-زشت-بد ترکیب

زیر دادن-با کسره خواندن حرفی

 

در قال را گذاشتن-به سکوت برگزار کردن-مسکوت گذاشتن

جور-هم طراز-اخت-هم زبان

به کسی رو دست زدن-به کسی حقه زدن-کسی را فریب دادن

بنا را بر چیزی گذاشتن-قرار را بر چیزی گذاشتن-چیزی را ماخذ گذاشتن

 

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

حلال طلبی-نگا. حلال یابی طلبیدن

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد
جا نیاوردن-کسی را نشناختن

 

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

پس انداز کردن-پول کنار گذاشتن-صرفه جویی کردن

چشم زهره رفتن-با خشم نگاه کردن

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

راست روده شدن-اسهال گرفتن
بی پا-از تاب و توان افتاده-فرسوده
بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

زیر نویس-پادداشت پایین صفحه-پا نویس-نوشته ی زیر فیلم

راه داشتن-چاره ای داشتن-داشتن ارتباط پنهانی-وجود داشتن راه مخفی با جایی

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

حرف شنو-سر به را-مطیع
اَل اَمان(زینهار، پناه بر خدا)
آلکلی-معتاد به الکل

خودشیرینی-خوش رقصی-خود را صمیمی وانمود کردن
حمامی-گرمابه دار

خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز

پارو-زن پیر

تا-توانایی

با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب

دزدی گرگی-دله دزدی

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

پِخ-صدایی برای ترسانیدن کسی

چَخ چَخ-عیش و عشرت

تردستی-مهارت-شعبده بازی
راست رو-رو به رو-مقابل

بیسار-فلان
خالی بند-چاخان-دروغ گو

 

 

پول خرد-پول سکه ای

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

 

 
دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

چراغ خواب-چراغ کم نوری در اتاق خواب

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

در هچل انداختن-به درد سر انداختن-به مخمصه انداختن

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

بی جا-نامناسب-بی مورد

درد دل-غم و اندوه درونی

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

 

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

جَری کردن-رو. دادن-گستاخ کردن

پاتال-سالخورده-پیر

از زبان افتادن(لال شدن)
جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند
پیش کردن گربه-راندن گربه

خاطره-یادگار

تخم دو زرده-چیز بسیار عزیز و گرامی

دست آموز-تربیت شده-آموخته

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

 

 

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

جغجغه-بازیچه ای برای کودکان که چون آن را به حرکت در آورند صدا می کند

به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

تاخت زدن-عوض کردن چیزی با چیزی

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

پکر شدن-کسل و عصبانی شدن

دو رگه-از دو نژاد محتلف

زنیکه-زنکه

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

خیط کردن-نگا. خیت کردن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن

 
دود گرفتن-پُک زدن

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

دست مزد-اجرت-مزد کار

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

حرف بَری کردن-سخن چینی کردن-خبرچینی کردن

 
دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن

جِر زدن-دبه درآوردن-گردن نگرفتن-تقلب کردن در بازی

تل و بل-جا به جا کردن-بالا و پایین کردن
باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

 
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

 

 

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

 

آهو چشم-معشوق-شاهد

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

جلز و ولز-سوز و گداز

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

تا-لنگه-همتا

پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

 

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

دانش سرای عالی-آموزشگاه تربیت استاد

دلال بازی-به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن-واسطه گری
حلال یابی-طلبیدن نزد دیگران تقاضای گذشتن از تقصیر خود را کردن

چیله جمع کردن-گردآوردن چیله

 

خرناس کشیدن-نگا. خرناس کردن

دنیا دست کیست؟-پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

بخت برگشته-تیره روز-سیاه بخت-بیچاره

بز دل-ترسو

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن
بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن
 

رقصیدن کلاه کسی در هوا-بسیار شادی کردن-کلاه خود را به آسمان انداختن

 

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

انداختنی(جنس نامرغوب)

آسیاب‌گردان(کسی که به‌خوبی از عهده‌ی کارها بر می‌آید)

خط زدن-با خط کشیدن روی چیزی آن را باطل کردن

روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت

دستک-دفتر حساب

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

 
جا نماز-سجاده-فرش کوچکی که بر آن نماز می خوانند

 

خربان-صاحب خر-خرکچی

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

چپو کردن-چاپیدن-غارت کردن

زیر گذر-راهی زیرزمینی برای پیاده ها که پیاده رو این سوی خیابان را به آن سو پیوند می دهد

 

پنبه از گوش در آوردن-از غفلت در آمدن-هوشیار شدن

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن
از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن
انسان بودن(شریف و درست بودن)

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن
بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

با کسی بحث و مجادله کردن

آب آتش زده(اشک)

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

حق-باج سبیل-رشوه
از این دنده به آن دنده غلتیدن-از درد یا فکر و خیال نخوابیدن

از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)
بغل زدن-زیر بازو گرفتن
بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

جاده کوبی-راه صاف کردن

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

بنا گذاشتن-قرار گذاشتن

چانه لغ-نگا. چانه شل

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

دو لبه-دارای لب کلفت
دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن

دست آخر-سرانجام-آخر سر-آخر کاری

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

بَهمان-فلان

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن-با دشمنی که دفع آن نمی‌توان-مدارا کردن

رو-وقاحت-دل و جرات-پوشش

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

پای کسی را از جایی بریدن-آمد و رفت کسی را از جایی قطع کردن

دیر کردن-تاخیر کردن

 

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد