نوین یابان

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

 

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

بخت، بخت اول-برای هر زنی شوهر اول بهتر است

بسم الله-جمله ای که هنگام آغاز به کاری و یا به هنگام تعجب و حیرت می گویند-بفرمائید ! این گوی و این میدان

 

زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

رتوش-دستکاری و آرایش عکس

بهم رسیدن-به وصال هم رسیدن

بی کتاب-بی پیر-کار دشوار-بی دین-کافر

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

زائو-زنی که زاییده و در بستر است
خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

دو به دو-دو تا دو تا

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن
راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

 

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن

دندان شکن-قاطع-محکم

درگذشت-مرگ

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

خدا خدا کردن-بسیار آرزومند چیزی یا کسی بودن و آن را از خدا خواستن-پناه به خدا بردن
پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست
چنار امام زاده صالح-متلک بد
از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

ریش تپه-پر ریش-دارای ریش انبوه

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است
چو-شایعه
پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن
الفرار-گریز-بگریز !
خنگ-نادان-ابله-کودن
خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد
به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن
از بی‌کاری مگس پراندن(بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن)

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)
اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی

 

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

دستی-به عمد-از روی تعمد

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن

پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

 

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان
آگوز-لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر

جاگرم کردن-در جایی ماندن

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

جفنگ-یاوه-سخن بی هوده-هرزه

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته
پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

دو به هم زنی-دو به هم اندازی
دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق

 

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)
ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)
خر و پف-نگا. خرناس

جاده کوبی-راه صاف کردن

خلاصه نویسی-کوتاه کردن مطلب

ذلیل مرده-ذلیل شده
چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

چرمی-از جنس چرم

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

ده کوره-ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)
 

 

 
ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن
جگر خون کردن-رنج بسیار دادن

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

پا پتی-پا برهنه

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

آن چنانی(چنانکه خود می‌دانی، بسیار گران‌بها، بسیار عجیب)

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن

 

تشر زدن-سرزنش کردن با فریاد-توپیدن

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

انگشت به دهان نهادن(متحیر ماندن)

افتادن تشت کسی از بام-رسوا شدن-باز شدن مشت کسی

 

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

ایراد بنی‌اسرائیلی-بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

از سفیدی ماست تا سیاهی زغال(همه و همه چیز)

آلونک‌نشین-ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند
بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار

دعوت حق را لبیک گفتن-مردن

پته ی کسی روی آب افتادن-راز کسی فاش شدن-رسوا شدن

 

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن
از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن

بله بران-قول و قرارهای پیش از ازدواج در میان خانواده های عروس و داماد

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

چِل-خل و دیوانه

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

به سر دویدن- با سر رفتن

بند بودن روی پای خود-به خود متکی بودن

 
هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار
بَر و بیابان-دشت و صحرا

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

 
فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی
پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت

دیوان کردن-انتقام گرفتن-قصاص گرفتن

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)
چیز خور شدن-مسموم شدن

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

چرکوندی-لکه دار کثیف

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

الانه(همین حالا، هم اکنون)

چرند اندر چرند-پرت و پلا

بی همه چیز-آدم بد جنس-نادرست-کسی که صفت خوبی ندارد

پی سوز-چراغ روغنی و فتیله دار

زهرمار سلطان-ترش رو-اخمو

جاری-زن برادر شوهر

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی
رودل-سنگینی معده

ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن

پایش افتادن- پادادن و پا افتادن
چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن
پیاله فروش-میخانه چی

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

خلا-مستراح
حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

آتش به مال خود زدن-کالایی را بسیار ارزان فروختن

چندش شدن-حالت چندش دست دادن

 

پا در هوا بودن-نامعلوم بودن تکلیف

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ
اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن
اجابت کردن معده-قضای حاجت
دار کشیدن-دار زدن

تو در تو- تو به تو

اهل بخیه-وارد در کار-اهل فن

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

حرف نشنو-خیره سر و یکدنده

بی بی-مادر بزرگ-زن سالخورده و محترم

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

خفه خون-خفقان

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود

باد به آستین انداختن-فخر فروختن-خودخواهی کردن

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن
پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن
رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

 

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

جگر خون کردن-رنج بسیار دادن
تازه نفس-دارای نیروی مصرف نشده
تو دماغی-صدایی که بخشی از آن از بینی برآید

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

 
جزاندن-آزار و اذیت کردن
از خود بودن-خودی بودن-محرم بودن

ریز نقش-دارای اندام کوچک و ظریف

 

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی
به خون کسی تشنه بودن-کینه ی کسی را سخت در دل داشتن-با کسی سر جنگ داشتن

تخته پاک کن-چیزی که با آن تخته سیاه را در کلاس پاک می کنند

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

 

دو به دست کسی دادن-به کسی فرصت انجام کاری دادن-به کسی بهانه دادن

دُوال پا-آدم سمج

به جهنم-به درک-خوب شد که چنین شد-خوب است که چنین بد است
خنک کردن-سرد کردن
زدن به سر کسی-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

رودرواسی-رودربایستی

تنبل خان-تن پرور
جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

چاک خوردن-شکافته شدن-پاره شدن

خواب گرد-کسی که در خواب راه می رود

از یک قماش بودن-سر و ته یک کرباس بودن

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور
از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

 

 

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

چندش-لرزش ناگهانی بدن-حالت نامطبوع

دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن
پر گویی-روده درازی-پر چانگی

حسرت به دلی-آرزومندی شدید

چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

اشکنک سرشکنک داشتن-با خطر همراه بودن
رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن
دختراندر-نادختری-دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد
زیر قول خود ردن-به گفته ی خود عمل نکردن-عهد خود را شکستن

دود-دخانیات-مواد مخدر
زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

خلا-مستراح
توان انجام کاری را داشتن

دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

پر پر کردن گل-کندن و پراکندن برگ های گل

ژوکر-آدم همه فن حریف

چین خوردن-چروک شدن

ابرو پاچه‌بزی-دارای ابروی پهن و پرمو-ابرو قجری

خار چشم کسی بودن-مایه ی عذاب کسی بودن

دست فروشی-شغل دست فروش

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی

باش !-نگاه کن-ببین

چاق کردن کاری-رو به راه کردن کاری-راه انداختن کاری

تو ریختن دل-سخت نگران شدن و ترسیدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

 
دست کسی به دهانش رسیدن-از تهی دستی بیرون آمدن-محتاج نبودن

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

زغنبود-کوفت-زهرمار-خفه شو!

 

زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد

 

 

از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)

 

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

پایاپای-خرید کالا با کالا-حساب کردن طلب های خود را به جای وام های گرفته

زلف-موهای جلو سر و بناگوش

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

تِر زدن-خراب کردن کار

 

الیسون و ولیسون(وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند)

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

چیز خور شدن-مسموم شدن

 

بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

 

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

تنابنده-انسان-آدم-ضعیف ترین بنده ی خدا
خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده
آب مریم-شیره‌ی انگور-عصمت و طهارت
دلسرد کردن-ناامید کردن
اُق گرفتن(حالت تهوع پیدا کردن)
اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی
رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

 

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

از خر شیطان پایین آمدن(از لجاجت دست برداشتن، از تصمیم نادرستی منصرف شدن)

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

درزن-دوجین-دوازده تا از چیزی
پر بودن خیک کسی-سیر بودن
چاشت بندی-صبحانه-غذای اندک

ابرو نازک کردن(ابرو تنگ کردن)

دل گُنده-سهل انگار

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

 

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

پیش فروش کردن-پیش از آماده کردن کالا آن را فروختن

حال کردن-لذت بردن
به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن
استخوان‌فروش-ستایشگر آبا و اجداد

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

دو دو زدن-تکان تکان خوردن

 

دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

بد اخم-عبوس و ترشرو

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

 

روده درازی-پرحرفی-وراجی

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

تو نگو من بگو-مشاجره-بحث

خشکه پز-نانوایی که نان هایی از قبیل نان روغنی-قندی-شیرمال-پنجه ای و مانند آن ها می پزد
دُم به دست دادن-بهانه به دست دادن-خود را گیر انداختن
درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان

جان کُردی-سخت گیری-مقاومت

ازراه‌نرسیده(در همان لحظه‌ی رسیدن، به مجرد ورود)

اَتَر زدن-فال بد زدن

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

 
تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه

 

حضرت عباسی-راست و درست

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

 

جاده کوبی-راه صاف کردن

تو ذوق زدن-ناخوشایند بودن-بر خلاف میل کسی سخن گفتن

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن
زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

زور گفتن-حرف و خواست خود را به کسی تحمیل کردن

پَپِه-بی عرضه-پخمه-بی سر و زبان-خجالتی-ترسو

چوب زیر دم کردن-تحریک کردن

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

زیپو-بی رنگ و رو-بی رمق-رقیق و بی مزه

زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

چشم و همچشمی-رقابت

دال-خمیده-کج
خاور زمین-قاره ی آسیا

 

از منبر پایین آمدن-از پرچانگی دست برداشتن-سخن را به پایان آوردن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

حریم گرفتن-از کسی پروا داشتن-احترام کسی را نگه داشتن

چل پله-آب انباری که دارای چهل پله است

توپ-پرشده-کامل-بی نیاز

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

 

باد گلو زدن-آروغ زدن

تخت و تبارک-با آسودگی خیال

پاپی شدن کسی-به کسی ایراد گرفتن-کسی را اذیت کردن

حق آب و گل-امتیاز-اعتبار

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت

خرس-چاق و درشت-تنومند

آدم عوضی-کسی که ظاهرش با باطنش یکی نیست-بدطینت

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

 
زیر گرفتن-زیر کردن
دوخت و دوز-خیاطی

بیراهه-راه میان بر ولی دشوار

تخت خوابیدن-راحت و آسوده خوابیدن

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

افتادن توی پوست کسی(کسی را وسوسه کرد)

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن